Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում, ինչ է պետք իմանալ աուտիզմի մասին

Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում, ինչ է պետք իմանալ աուտիզմի մասին

Ինչ է աուտիստիկ սպեկտրի խանգարումը (ԱՍԽ)
ԱՍԽ-ն՝ հիվանդություն չէ, այլ զարգացման խանգարում: Հիմնական տարբերությունն այն է, որ հիվանդությունն ունի սկիզբ, ընթացք և ավարտ: ԱՍԽ-ն վարակիչ չէ. աուտիզմով հնարավոր չէ «հիվանդանալ», այն ի ծնե է: Գոյություն ունի նաև Ասպերգերի սինդրոմ։ Այս սինդրոմի և «սովորական» աուտիզմի հիմնական տարբերությունն այն է, որ խոսքը և ճանաչողական կարողությունները պահպանվում են: Ախտորոշման անունը տրվել է անգլիական հոգեբույժ Lorna Why-ի կողմից՝ ի պատիվ ավստրիացի Հանս Ասպերգերի, ով զբաղվում էր երեխաների հետ, ովքեր ունեին բանավոր հաղորդակցության կարողության բացակայություն:
ԱՍԽ -ն հոգեբանական խանգարումների մի ամբողջ շարք է, որոնք դժվարացնում են սոցիալական փոխազդեցությունը: Ամենից հաճախ խոսվում է երեխաների մոտ առկա խանգարման մասին, քանի որ հնարավոր խանգարումները դրսևորվում են վաղ տարիքում: Բայց պատահում է, որ ախտանշանները աննշան են լինում, և սխալ ախտորոշման արդյունքում մարդիկ կարող են տարիներ շարունակ պայքարել այլ հիվանդությունների դեմ՝ չիմանալով, որ նրանք ունեն ԱՍԽ:

ԱՍԽ-ի ախտանիշները մեծահասակների մոտ
Այժմ ԱՍԽ-ի ախտորոշման համար չկան հորմոնալ, կենսաքիմիական և գենետիկական մարկերներ: Ուղեղի սկանավորումը նույնպես չի օգնում. կառուցվածքային փոփոխությունները չեն նշում ախտանիշների ծանրությունը կամ դրանց հատուկ դրսևորումը: Բժիշկները կենտրոնանում են հիվանդի պահվածքի առանձնահատկությունների վրա: Գիտնականները խոսում են խանգարումների սպեկտրի մասին, քանի որ դրանք տարբերվում են` կախված ախտանիշների, տարիքային և առողջության այլ գործոնների դրսևորումներից: Հետևաբար, յուրաքանչյուր դեպք պետք է հաշվի առնել առանձին: Հաշվի են առնվում սոցիալական և հաղորդակցական հմտությունները, պահվածքը, անգիտակից ժեստերը, խոսքի և դեմքի արտահայտությունների եզակի ձևերը, ինչպես նաև կարծրատիպային պահվածքը:
Ինչու են օգտագործում «սպեկտր» բառը:

Խանգարման դրսևորումները բազմազան են: Օրինակ՝ աուտիզմը կարող է ախտորոշվել ինտելեկտուալ և ստեղծագործ ու շնորհալի մարդկանց մոտ, ովքեր ցուցաբերում են արվեստի կամ գիտությունների ակնառու ձեռքբերումներ, և կարող է հայտնաբերվել նաև ուղեղի խանգարում ունեցող հիվանդների մոտ: Ախտորոշումը հայտնաբերվում է այն մարդկանց մոտ, ովքեր խուսափում են հասարակությունից կամ ի վիճակի չեն ներգրավվել: Աուտիզմ ունեցող որոշ մարդիկ հիանալիորեն տիրապետում են բանավոր խոսքին, իսկ մյուսները ունակ են շփվելու միայն այլընտրանքային հաղորդակցության մեթոդներով, ինչպիսիք են քարտերը կամ հատուկ հարմարանքները:

ԱՍԽ-ն ինքնուրույն անհնար է ախտորոշել, քանի որ այն բարդ խանգարում է, և միայն մասնագիտացված բժիշկը կարող է ախտորոշել։ Անձը կարող է ծանոթանալ ախտանիշների շարքին և հասկանալ, թե որն է առկա իր մոտ, բայց դա թույլ կտա պարզապես կասկածել այդ խանգարման առկայության մասին։
Դիֆերենցիալ ախտորոշումը բացառապես հոգեբույժի խնդիր է: Եթե ենթադրվում է, որ այն մարդը, ում հետ առաջին անգամ եք շփվելու, ունի ԱՍԽ, մի՛ մոռացեք, որ յուրաքանչյուր անհատականություն կարևոր է և արժանի է հարգանքի՝ չնայած ախտորոշման: Ախտանիշները կարող են շատ տարբեր լինել, և չկան հավասարապես ապրող մարդիկ: Հաճախ այն համատեղվում է այլ ախտորոշումների հետ` գրեթե 3/4 դեպքերում հայտնաբերվել են միաժամանակյա խանգարումներ. նրանցից յուրաքանչյուրը պետք է համարվի առանձին:
Կան մի քանի ցուցանիշներ, որոնք այսպես կոչված կարմիր դրոշներ են, որոնք կարող են վկայել, որ պետք է դիմել բժշկի:

Հուզական և վարքային ախտանիշներ
Սա ներառում է կրկնող վարք, ինչպես նաև կարեկցանքի անկարողությունը: ԱՍԽ ունեցող որոշ մարդիկ դժվար են սոցիալական և զգայական խնդիրները լուծում: Աուտիզմի սպեկտրի խանգարումը հաճախ արտահայտվում է հիասթափության կամ սովորական իրավիճակների փոփոխության հուզական արձագանքով: Բացի այդ, բժիշկները մատնանշում են զգայական խթանների անոմալ արձագանքը, օրինակ՝ շոշափելու, հոտերի, լույսի պակասի։ Դա կարող է լինել գերզգայունություն կամ, ընդհակառակը, զգայունության պակաս:
Հաղորդակցական ախտանիշներ
ԱՍԽ ունեցող հիվանդները կարող են դժվարություններ ունենալ սոցիալական փոխհարաբերություններում։ Բժիշկները հաճախ ախտորոշում են խոսքի հետ կապված խնդիրներ. այն կարող է լինել կոշտ, ինչպես ռոբոտի մոտ։ Աուտիզմի սպեկտրի խանգարում ունեցող որոշ մարդկանց համար դժվար է ձևափոխել ձայնը, օրինակ, այն իջեցնել, երբ հանգամանքները պահանջում են: Ախտանիշներից մեկը կրկնվող խոսքն է, որը կառուցված
 է նույն արտահայտությունների շուրջ: Միևնույն ժամանակ, բառապաշարը հաճախ կապված է լինում այն գիտելիքների և այն ոլորտների հետ, որոնք հետաքրքրում են այդ մարդկանց: Մեկ թեմայի հիպերֆոկուս է արտահայտվում և ցանկություն՝ անընդհատ խոսելու այդ մասին այլ մարդկանց հետ:

ԱՍԽ ունեցող մեծահասակները կարող են ուրիշների կողմից ազդանշանները չընկալել, ինչպիսիք են՝ ձեռքի ժեստերը, դեմքի արտահայտությունները կամ մարմնի լեզուն: Որոշ հիվանդներ փորձում են խուսափել տեսողական շփումից կամ դրա կարիքը չեն զգում: ԱՍԽ ունեցող անձը պարտադիր չէ, որ պարփակված լինի․ նա կարող է բավականին մարդամոտ լինել: Հաղորդակցական հմտությունների զարգացման տեսանկյունից առանձնանում են բարձրաֆունկցիոնալ աուտիզմ ունեցող անձինք, որոնց մոտ հիանալի զարգացած է բանավոր ինտելեկտը, բայց կան նաև այլ կատեգորիաներ:

Կոորդինացիայի հետ խնդիրներ
Սա ինքնին չի համարվում հիվանդության նշան, բայց մեծահասակները հաճախ համակարգման խնդիրներ ունեն: Սա դժվարացնում է կենցաղային պարզ առաջադրանքները` քայլելուց մինչև կոշիկների քուղերը կապելը: Աուտիզմի սպեկտրի խանգարման բնութագրող որոշ առանձնահատկություններ կարելի է համարել դրական: Այսպիսով, ԱՍԽ ունեցող անձը հազվագյուտ ուշադրության կենտրոնացում ունի, կարող է կենտրոնանալ լուծումների վրա, երկար ժամանակ զբաղվել մի գործով՝ ուշադրություն դարձնելով բոլոր դետալներին։ Սակայն սա չի մեղմացնում այն հանգամանքը, որ աուտիզմը բարդ խանգարում է և ազդում է մարդու կենսակերպի վրա։

Եթե դուք ձեր կամ ձեր սիրելիների մոտ հայտնաբերել եք թվարկված ախտանիշները, պետք է խորհրդակցեք բժշկի հետ: Աուտիզմը կարող է ախտորոշել միայն հոգեբույժը։ Երեխայի հոգեբանը, մանկաբույժը, նյարդաբանը կամ այլ մասնագետ կարող են միայն կասկածել այս խանգարման մասին և հետագա խորհրդատվության ուղարկել հոգեբույժի մոտ:
Հիվանդին ստուգելիս բժիշկները հաշվի են առնում սոցիալական վարքի չափանիշները, գնահատում են այլ մարդկանց հետ փոխգործակցության հմտությունները, ինչպես նաև ֆիզիկական խնդիրները, որոնք կարող են լինել այլ հիվանդությունների ախտանշան: ԱՍԽ ունեցող մարդիկ հաճախ անհանգստություն են զգում, ցույց են տալիս դեպրեսիայի նշաններ կամ, ընդհակառակը, հիպերակտիվության, այնպես որ ախտորոշումը կարող է բարդ լինել:
ԱՍԽ-ի առաջացման պատճառները:

ԱՍխ-ի առաջացման ճշգրիտ պատճառն անհայտ է, բայց համարվում է, որ դեպքերի 80-90 % -ը պայմանավորված է գենետիկ նախատրամադրվածությամբ: Արդեն հայտնաբերվել է ավելի քան 100 գեն, որոնք գիտնականները կասկածում են որպես աուտիզմի առաջացման հիմք: Բայց կան բնապահպանական գործոններ, որոնք կարող են նպաստել այս խանգարման ձևավորմանը: Օրինակ, հղիության ընթացքում մարդու օրգանիզմում բորբոքումները կապված են երեխայի ԱՍԽ-ի զարգացման ռիսկի բարձրացման հետ: Այն կարող է առաջանալ քրոնիկ հիվանդությունների պատճառով` արթրիտի, լուպուսի կամ շաքարախտի, ինչպես նաև խթանվել ճարպակալման պատճառով, ցիտոկինների պատճառով, որոնք ներթափանցում են հեմատորվեֆալիկ պատնեշը և հարձակվում նյարդային ցանցերի վրա:
Ինչ վերաբերում է հղիության ընթացքում ընդունած դեղամիջոցներին, ապա բավարար հուսալի տեղեկատվություն չկա: Բայց կան կասկածներ, որ որոշ դեղեր ունեն նման կողմնակի ազդեցություն: Օրինակ, Valproic թթուն, որն օգտագործվում է էպիլեպսիայի և երկբևեռ խանգարման բուժման համար, մեծացնում է երեխայի մոտ աուտիզմի զարգացման ռիսկը:
Օգնություն՝ ԱՍԽ ունեցող մեծահասակներին
ԱՍԽ-ն հաճախ փորձում են բուժել հաբերով, բայց դա անհնար է: Դեղերը կարող են ընդունվել աուտիզմ ունեցող մարդկանց այլ խնդիրները լուծելու համար։ Օրինակ՝ դեպրեսիան կամ անհանգստությունը: Բայց ԱՍԽ-ի համար դեղորայքի թերապիա չկա:
Այնուամենայնիվ, կան մեթոդներ, որոնք երեխաներին և մեծահասակներին օգնում են հաղթահարելու աուտիզմի և հարակից դժվարությունների ախտանիշները: Ինտեգրված օգնության ծրագրերում օգտագործում են կիրառական վարքի վերլուծություն և խթանում տեղեկատվության հավաքագրմանը:

Որոշ բժիշկների կողմից առաջարկվող մեդիտացիան ու իրազեկումը աուտիզմի թերապիա չեն: Նման մեթոդները աչքի չեն ընկնում ապացույցների բարձր մակարդակով:
Որոշ մարդիկ, որոնց մոտ մանուկ հասակում ախտորոշվել է ԱՍԽ, հնարավորինս հաղթահարում են դժվարությունները՝ հասնելով «օպտիմալ արդյունքի»: Ժամանակավոր ինտենսիվ վարքագծի միջամտությունը ոչ պակաս դեր է խաղում: Աուտիզմ ունեցող մարդկանց մեծամասնությունը պահպանում է ախտորոշման բնութագրող ախտանիշները և կարիք ունի թերապիայի ու աջակցության ամբողջ կյանքի ընթացքում:

Աղբյուրը